متافیزیک
بسم الله الرحمن الرحیم
مصاحبه با حجة الاسلام والمسلمین علی صالحی مدرس حوزه علمیه قم
پروژه (مصاحبه)
درس : روش تحقیق در علوم سیاسی
رشته و مقطع: کارشناسی ارشد علوم سیاسی و روابط بین الملل
دانشجو:غلامرضا دولتی
بهار1389
1-آیا با داشتن یک متافیزیک معین،یک جهان بینی خاص مسائل خاص خود را تعین می بخشیم؟
پاسخ: جهان بینی یعنی نوع نگاه به هستی، به خلقت عالم و به دنیا. اگر اعتقاد داشته باشیم که جهانی غیر از این جهان هست.آن جهان غیر مادی همان متافیزیک است متافیزیک یعنی ماوراء فیزیک.
اما اگر اعتقاد داشته باشیم که هرچه هست همین دنیاست، همین جسم است،همین فیزیک است به آن جهان بینی فیزیکی می گوئیم.
در غرب جهان بینی هایی است که بر اساس جهان بینی مادی شکل گرفته و اعتقادشان براین است که هرچه هست همین عالم ماده است که درحقیقت جهان بینی شان مادی است.
اما ما بعنوان متدینین و الهیون که معتقدیم خدایی هست،پیامبری هست، امام زمانی هست،ملکی هست،قیامتی هست،معجزه ای هست.....حقایقی غیر از عالم ماده و فیزیکی هست. در این صورت نگرش و نگاه ما متافیزیکی و الهی است که به آن جهان بینی الهی می گوئیم.
پس در واقع جهان بینی عبارتست از : نوع نگاهی که به عالم هستی اعم از فیزیک و متافیزیک داریم.
البته متافیزیک الحادی و غیر الهی هم هست که می گوید عالمی غیر از این عالم ماده هم هست و وجود متاقیزیک را می پذیرد اما خلقت آن را از خدا نمی داند. در حالیکه الهیون خلقت عالم اعم از ماده و متافیزیک را از خدا می دانند اما الحادی یا غیر الهی بر این باور است که خلقت از ناحیه خدا نیست.حال ممکن است آن را حاصل حادثه یا چیزهای دیگر بداند.البته ممکن است برخی غیر الهیون اصولا به متافیزیک معتقد نباشند.
بعبارتی دیگر هر انسانی دارای متافیزیک هست حال خواه این متافیزیک الهی باشد خواه الحادی و غیر الهی.
اجمالا این که انسان دو بعد دارد:1-فیزیک. 2-متافیزیک.
برای رسیدن و شناخت کامل از انسان و حداقل برخی از مسائل او راهی ندارد جز اینکه در پرتو متافیزیک مطرح شوند.
2-چه چیزی سئوالات ما را فرموله میکند؟(مسائل متافیزیک یاچیزهای دیگر).
پاسخ: بیشتر مسائل متافیزیک است که سئوالات ما را موجب میشود هر چند ممکن است فیزیک هم باشد.باید قدری تامل کرد.
آنچه ایجادسئوال می کند بر می گردد به ((عقل)) و((فطرت)) انسان و مخصوصا عقل انسان که خود عقل متافیزیک است پس آنچه سئوالات ما را موجب میشود و جرقه سئوال را در ما ایجاد می کند برگشتش به متافیزیک است چون برگشت به عقل است وعقل جزء مسائل متافیزیک است نه فیزیک و ماده.
3-پرسشهایی که پژوهش های علمی ما را برمی انگیزدآیا فرزند سئوالات وفرزند تصدیقات فیزیکی ماست واز این به بعد ارزشها درمقام عمل بر می آیند؟
پاسخ: غالبا سئوالات ما از عقل نشات می گیرد،برخی سئوالات را وحی ایجاد می کند،برخی دیگر را عقل و این دو هر دو متافیزیک هستند.
یک نکته ظریفی در این جا وجود دارد که عرض می کنم : برخی عقل و مسائل روحی- روانی انسان را جزء فیزیک می دانند و برخی دیگر جزء متافیزیک؛پس:کسانیکه عقل و مسائل روانی و روحی انسان را فیزیک می دانند طبیعتا سئوالات و فرضیات و... را نیز ناشی از فیزیک می دانند وکسانیکه عقل را جزء متافیزیک می دانند مطابق نظر آنان سئوالات و فرضیات و... همه اش جرقه اش ناشی از متافیزیک است نه فیزیک.
برخی هرچه را که توسط حواس پنجگانه درک می شود فیزیک و مابقی را متافیزیک می دانند که مطابق این تعریف عقل و مسائل روحی و روانی انسان جزء متافیزیک است . و برخی دیگر هر آنچه که در عالم هستی است از جمله انسان با همه توانمندیهایش (عقل و مسائل روحی و روانی) را جزء فیزیک می دانند.
نوع جهان بینی است که مسائل و سئوالات ما را ارزش گذاری می کند. غالبا سئوالات ایجاد می شوند و مطابق جهان بینی ، ارزشها برای ما تولید می شوند. البته همه ارزشها در یک سطح نیستند مثلا ادب یک ارزش است،توحید هم یک ارزش است آیا ارزش این دو مفهوم به یک اندازه است؟ حتما نه.
پس بسته به نوع ارزشها موضوع متفاوت است.
گاهی اوقات ارزش ها مطرح می شوند و بعد سئوالات ایجاد می شوند.گاهی اوقات هم ابتدا سئوالات مطرح می شوندآن گاه ارزشها.
نسبت این دو عموم و خصوص من وجه است.
4-آیا متافیزیک ایرانی امکان پذیر است یا متافیزیک اسلامی؟
پاسخ: درارتباط با امکان متافیزیک ایرانی اگر منظور ایران تاریخی باشد؟ بله. ممکن است؛ایرانیان قبل از اسلام متافیزیک داشته اند. اما اگر منظور متافیزیک جغرافیایی است عرض می شود که متافیزیک جغرافیایی نه قابل تقسیم است نه قابل تعریف.بلکه متافیزیک به نوع نگرش ها وگرایشها تقسیم می شود.اگر فقط به علوم حسّی اعتقاد داشته باشیم ،حسّی است و اگر به حسّی و عقلی اعتقاد داشته باشیم ،حسی و عقلی است.
مرز معرفتی و جهان بینی ، جغرافیایی نیست.بلکه شرق و غرب فکری و فلسفی مطرح می شود و در واقع یک شرق و غرب فکری - فرهنگی داریم و یک شرق وغرب جغرافیایی.نگوئیم متافیزیک ایرانی(همچنانکه نمیتوانیم بگوئیم متافیزیک عراقی یا پاکستانی). بله! می توانیم بگوئیم متافیزیک ایرانی ها و منظور دانشمندان ایرانی هستند از آن جهت که در ایران هستند(ساکن ایران هستند) نه از جهت جغرافیایی.
5-بطور کلی ما باید از چه متافیزیکی صحبت کنیم؟
پاسخ: جهان بینی ما هر طور باشد متافیزیک ما همانگونه تعریف می شود. اگر الهی باشد متافیزیک ما الهی میشود- اگر مادی باشد دیگر الهی و اسلامی نخواهد بود.
عالم ، هم ماده دارد هم معنا. متافیزیک هم گذشته دارد هم آینده. عالمی غیر از این عالم هم داریم. ما باید به خدا و صفاتش ایمان داشته باشیم که عوالمی غیر از این عالم را خلق کرده . و به آنچه خداوند تعلیم فرموده اعتقاد داریم.
بخشی از مسائل متافیزیک را از ((عقل)) می گیریم و بخشی دیگر را از ((وحی)). آنچه از عقل می گیریم ممکن است در غرب هم ،عقل گرایان به آن برسند اما بخش دیگری از متافیزیک را که از وحی می گیریم عقل به آن راه ندارد و طبعا غرب نیز به آن نخواهد رسید.
همه چیز در عقل و وحی است وعقل شهودی بین این دو است و ما از متافیزیکی صحبت می کنیم که عقل و وحی به آن حکم میکنند.