روابط ایران وترکیه
روابط ایران و ترکیه پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 پیچیده و گاه پرتنش، اما در عین حال مبتنی بر منافع مشترک بوده است. پس از انقلاب اسلامی، تغییرات عمده‌ای در سیاست‌های داخلی و خارجی ایران ایجاد شد و این تغییرات بر روابط ایران با ترکیه نیز تأثیرات زیادی گذاشت. با این حال، دو کشور به‌دلیل موقعیت‌های ژئوپولیتیکی، اقتصادی و امنیتی خاص خود، در بسیاری از مواقع توانسته‌اند به رغم اختلافات، روابط خود را مدیریت کنند.
در ادامه، روند روابط ایران و ترکیه پس از انقلاب اسلامی ایران را در چند مرحله بررسی می‌کنیم:
1. دهه 1980: دوره تنش و دشمنی با توجه به انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، ترکیه به‌ویژه تحت رهبری دولت‌های لائیک ، نگران موج انقلاب اسلامی در منطقه و تأثیرات آن بر جامعه مسلمانان ترکیه و کشورهای همسایه بود.
نگرانی ترکیه از انقلاب اسلامی:
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های ترکیه در دهه 1980، احتمال صدور انقلاب اسلامی ایران به کشورهای مسلمان منطقه، به‌ویژه ترکیه بود. ترکیه به‌عنوان یک کشور لائیک، از گسترش افکار اسلام‌گرایانه‌ای که در ایران به‌ویژه در قالب جمهوری اسلامی مطرح شد، هراس داشت. دولت ترکیه تلاش کرد که از گسترش این ایدئولوژی در داخل کشور و در میان اقلیت‌های مسلمان ترکیه جلوگیری کند.ترکیه از عراق در جنگ ایران و عراق:
در جنگ 1980-1988 ایران و عراق، با هر دو بازیگر رابطه داشت. ترکیه اجازه داد که عراق از مسیرهای ترکیه برای تأمین لوازم جنگی و کالاها استفاده کند، .هر چند ایران نیز عمده احتیاجات خود را از طریق ترکیه طرف می کرد.هرچند که ترکیه هیچ‌گاه به‌طور علنی در جنگ جانب هیچ‌کدام از طرفین رانگرفت.تنش‌های مرزی و حزب‌الله و پ.ک.ک:
ایران و ترکیه همچنین در این دوره درگیر اختلافات امنیتی شدند. حمایت از گروههای مخالف یکدیگر ، تنش‌های مرزی را میان دو کشور ایجاد کرد.
2. دهه 1990: آرامش نسبی و همکاری در برخی حوزه‌ها
در دهه 1990، ایران و ترکیه توانستند به رغم برخی اختلافات، همکاری‌هایی در زمینه‌های مختلف برقرار کنند.
مسائل اقتصادی و تجاری:
ایران و ترکیه در این دوران به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی همکاری داشتند. ترکیه به‌عنوان شریک تجاری مهم ایران در زمینه نفت، گاز و محصولات صنعتی، نقش کلیدی ایفا می‌کرد. همچنین ایران به ترکیه گاز طبیعی و نفت صادر می‌کرد و در عوض کالاهای ترکیه‌ای به ایران وارد می‌شد.مقابله با تهدیدات امنیتی مشترک:
در این دوره، تهدیدات امنیتی مشترک دو کشور را به همکاری در زمینه‌های امنیتی ترغیب کرد. ایران و ترکیه در این دوران به‌ویژه در مورد تهدیدات گروه‌هایفعال در مرزهای مشترک همکاری‌هایی داشتند.
3. دهه 2000: همکاری‌های نزدیک‌تر و بحران‌های سیاسی
در دهه 2000، با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه (AKP) به رهبری رجب طیب اردوغان در ترکیه، روابط ایران و ترکیه به‌طور قابل توجهی بهبود یافت. این روند همکاری‌ها بیشتر در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی بوده است.
سیاست خارجی مستقل ترکیه:
حزب عدالت و توسعه که سیاست خارجی مستقلی را دنبال می‌کرد، تمایل به توسعه روابط با کشورهای همسایه و به ویژه ایران را نشان داد. ترکیه به‌ویژه در این دوره به دنبال تقویت روابط اقتصادی با ایران بود و توانست توافق‌های تجاری و انرژی مهمی با جمهوری اسلامی ایران امضا کند.همکاری در مسائل امنیتی و تروریسم:
ترکیه و ایران به‌ویژه در زمینه مبارزه با گروههای تروریستی مشترک، همکاری‌های امنیتی نزدیکی داشتند.تحولات در سوریه و تقویت روابط:
بحران سوریه در دهه 2010 تأثیر زیادی بر روابط ایران و ترکیه گذاشت. ایران به‌طور قوی از حکومت بشار اسد در سوریه حمایت کرد، در حالی که ترکیه در ابتدا از مخالفان اسد حمایت می‌کرد. این اختلافات در سیاست‌های سوریه باعث شد که روابط دو کشور در برخی دوره‌ها دچار بحران شود، اما در نهایت دو کشور در قالب فرمت‌های دیپلماتیک همچون مذاکرات آستانه (با حضور روسیه) به همکاری‌های خود ادامه دادند.
4. دهه 2010 تا کنون: روابط پیچیده اما همکاری‌های مستمر
در دهه‌های اخیر، روابط ایران و ترکیه به دلیل تحولات جهانی، منطقه‌ای و مسائل داخلی هر دو کشور، تغییراتی داشته است. با این حال، این روابط همچنان به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک اهمیت زیادی دارد.
سیاست‌های اقتصادی و تجاری:
روابط تجاری ایران و ترکیه در این دوره همچنان به‌ویژه در زمینه انرژی، حمل‌ونقل و تولید کالاهای صنعتی مستمر بوده است. ایران به ترکیه گاز صادر می‌کند و ترکیه نیز به ایران محصولات مختلفی می‌فروشد. همچنین ترکیه یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران در دوران تحریم‌های اقتصادی بود.سیاست‌های منطقه‌ای و رقابت با عربستان سعودی:
در زمینه سیاست‌های منطقه‌ای، ایران و ترکیه در مقابل عربستان سعودی به‌ویژه در مسائل سوریه، عراق و یمن رقابت‌های شدیدی داشته‌اند. ایران و ترکیه هر کدام برای نفوذ در این کشورهای عربی تلاش می‌کنند و این موضوع گاه موجب اختلافات میان دو کشور می‌شود. با این حال، علیرغم این رقابت‌ها دو کشور سعی کرده‌اند در قالب مذاکرات دو وچندجانبه به توافقاتی دست یابند.بحران‌ها و رقابت‌های جدید:
روابط ایران و ترکیه در برخی دوره‌ها، به‌ویژه در موضوعاتی مانند بحران سوریه و سیاست‌های ترکیه در قبال کردهای سوریه، با چالش‌هایی روبرو شده است. ایران و ترکیه در مسائل سوریه به‌ویژه در حمایت از گروههای مختلف مخالف اسد یا کردهای سوریه تفاوت‌هایی دارند که این می‌تواند به تنش‌های جدید منجر شود.
نتیجه‌گیری:
روابط ایران و ترکیه پس از انقلاب اسلامی ایران پیچیده، اما در عین حال مبتنی بر منافع مشترک بوده است. هر دو کشور در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی همکاری‌هایی مستمر داشته‌اند، اما مسائل منطقه‌ای، رقابت‌های ژئوپولیتیک و تفاوت‌های ایدئولوژیک گاه به چالش‌هایی در روابط آنها منجر شده است. به رغم این چالش‌ها، ایران و ترکیه همچنان به دنبال حفظ و تقویت روابط خود در زمینه‌های مختلف هستند.
ارشیا( سید اسد الله) اطهری