پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1979، روابط ترکیه و ایران تحت تأثیر تغییرات سیاسی و ژئوپولتیکی عمده‌ای قرار گرفت. انقلاب اسلامی ایران که به سرنگونی رژیم شاهنشاهی و استقرار جمهوری اسلامی به رهبری آیت‌الله خمینی انجامید، روابط تهران و آنکارا را تحت تأثیر قرار داد. ترکیه که خود یک جمهوری سکولار با نظام حکومتی دموکراتیک بود، نسبت به تحولات ایران با احتیاط برخورد می‌کرد. در اینجا به بررسی روابط ترکیه و ایران پس از انقلاب اسلامی ایران می‌پردازیم:

1. دوره اول (1979-1989): پس از انقلاب اسلامی ایران

  • تأثیرات اولیه انقلاب: در این دوره، ایران به عنوان یک جمهوری اسلامی جدید با سیاست‌های ضدغربی و مخالف با نظم جهانی حاکم شناخته می‌شد. ترکیه که در آن زمان خود را در جبهه غربی و جزء اعضای ناتو می‌دید، نسبت به تحولاتی که در ایران رخ داده بود، نگرانی‌هایی داشت.
  • اختلافات ایدئولوژیک: ترکیه که در آن زمان تحت حکومت نظامی قرار داشت و از اصول سکولاریسم پیروی می‌کرد، با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران که بر اساس اصول مذهبی و ضد سکولاریسم بنیان‌گذاری شده بود، تفاوت‌های عمده‌ای داشت.
  • آغاز روابط تنش‌آلود: در این دوران، روابط سیاسی میان دو کشور دچار تنش شد. ایران از جنبش‌های اسلام‌گرای منطقه حمایت می‌کرد، در حالی که ترکیه سیاست‌های سکولار خود را تقویت می‌کرد و نگران نفوذ ایدئولوژی اسلامی در داخل کشور خود بود.
  • جنگ ایران و عراق (1980-1988): وقتی صدام به ایران حمله کرد و بخشی از پنج استان ایران را گرفت ،ترکیه که خود هم‌مرز با ایران و عراق بود، سیاست بی‌طرفی را در پیش گرفت، اما روابطش با ایران تحت تأثیر نگرانی از تشدید درگیری‌ها و تأثیرات آن بر امنیت منطقه قرار داشت.

2. دوره دوم (1989-2000): بهبود روابط و همکاری‌های اقتصادی

  • آغاز همکاری‌های اقتصادی: از اواخر دهه 1980، ترکیه و ایران شروع به بهبود روابط اقتصادی کردند. ایران به عنوان یک کشور غنی از منابع انرژی و ترکیه به عنوان کشوری با اقتصاد رو به رشد و نیاز به انرژی، زمینه‌های همکاری تجاری و اقتصادی مشترک داشتند.
  • توافقات تجاری و انرژی: ایران به عنوان تأمین‌کننده عمده انرژی برای ترکیه در این دوره اهمیت بیشتری پیدا کرد و مذاکراتی در زمینه صادرات گاز طبیعی و نفت بین دو کشور انجام شد.
  • عوامل فرهنگی و تاریخی مشترک: هر دو کشور به دلیل اشتراکات فرهنگی و تاریخی، از روابط غیررسمی و مردمی مثبتی برخوردار بودند، که به تقویت روابط دو کشور کمک کرد.

3. دوره سوم (2000-2010): رقابت و همکاری منطقه‌ای

  • حمایت از گفتمان‌های مختلف در منطقه: در این دوران، ایران و ترکیه در عرصه‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی رقابت و همکاری داشتند. ایران به دلیل حمایت از گروه‌های شیعه در منطقه، و ترکیه به عنوان یک کشور سنی با گرایش‌های غربی، در برخی مسائل منطقه‌ای مانند عراق، سوریه و لبنان دیدگاه‌های متفاوتی داشتند.
  • روابط با ایالات متحده: ترکیه به عنوان عضو ناتو و شریک استراتژیک ایالات متحده و ایران به دلیل تحریم‌ها و مسائل هسته‌ای با غرب در تنش بود. این تضاد منافع، بر روابط دو کشور تأثیرگذار بود.
  • پیشرفت در روابط اقتصادی: با وجود رقابت‌های منطقه‌ای، روابط اقتصادی همچنان رشد می‌کرد. ایران به عنوان یکی از تأمین‌کنندگان انرژی برای ترکیه باقی ماند و تبادلات تجاری دو کشور نیز افزایش یافت.

4. دوره چهارم (2010-2020): تنش‌ها و چالش‌های جدید

  • موضوع هسته‌ای ایران: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این دوره، مسئله برنامه هسته‌ای ایران بود. ترکیه اگرچه با تحریم‌های غرب علیه ایران مخالفت کرد، اما در عین حال، نگرانی‌هایی از گسترش برنامه هسته‌ای ایران داشت.
  • بحران سوریه: جنگ داخلی سوریه و حمایت ایران از رژیم بشار اسد در مقابل ترکیه که از مخالفان اسد حمایت می‌کرد، باعث ایجاد تنش‌هایی میان دو کشور شد. با این حال، هر دو کشور تلاش کردند تا از وقوع درگیری‌های مستقیم جلوگیری کنند.
  • شکاف‌های منطقه‌ای: هر دو کشور در بعضی مسائل منطقه‌ای نظیر کردهای سوریه و عراق دیدگاه‌های مختلفی داشتند. ترکیه نگران جنبش‌های جدایی‌طلب کردی در مرزهای خود بود.

5. دوره پنجم (2020-حال): همکاری‌های جدید و چالش‌های موجود

  • تأثیرات تحریم‌ها و تغییرات جهانی: تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران و نیز افزایش تنش‌های سیاسی در منطقه خاورمیانه باعث شد تا ایران و ترکیه بیشتر به هم نزدیک شوند و در برخی مسائل نظیر تجارت و انرژی همکاری‌های خود را گسترش دهند.
  • پیمان‌ها و توافقات اقتصادی: در این دوره، توافقاتی در زمینه انرژی و تجارت میان دو کشور امضا شد. ترکیه به عنوان یک مسیر ترانزیت برای گاز و نفت ایران به اروپا عمل می‌کند.
  • همکاری در مسائل امنیتی و منطقه‌ای: با توجه به تحولات امنیتی در عراق، سوریه و دیگر نقاط منطقه، همکاری‌های امنیتی بین دو کشور افزایش یافت. هرچند که اختلافات سیاسی در برخی زمینه‌ها باقی ماند.

جمع‌بندی

روابط ایران و ترکیه پس از انقلاب اسلامی ایران پیچیده و نوسانی بوده است. در حالی که این دو کشور در برخی زمینه‌ها مانند همکاری اقتصادی و انرژی همکاری‌های نزدیک‌تری داشته‌اند، در دیگر زمینه‌ها نظیر سیاست‌های منطقه‌ای و مسائل مذهبی، اختلافاتی نیز وجود داشته است. با وجود این، هر دو کشور به دلیل موقعیت استراتژیک خود و اهمیت در تحولات منطقه‌ای، سعی کرده‌اند که روابط خود را در قالب همکاری‌های مختلف حفظ کنند و از ایجاد تنش‌های شدید جلوگیری نمایند.