روابط ایران وترکیه زمان جنگ
روابط ایران
و ترکیه در زمان جنگ تحمیلی
روابط ایران و ترکیه در دوران جنگ تحمیلی (جنگ ایران و عراق، ۱۹۸۰–۱۹۸۸) تحت تأثیر چند عامل مهم قرار گرفت. این دوران برای هر دو کشور زمان چالش‌های پیچیده‌ای بود و تحولات سیاسی و امنیتی منطقه تأثیر زیادی بر روابط آنها داشت. در حالی که ایران و ترکیه در این دوران از منظر ایدئولوژیک تفاوت‌های اساسی با یکدیگر داشتند، اما بر اساس منافع منطقه‌ای و موقعیت‌های استراتژیک، تلاش کردند روابط خود را به گونه‌ای مدیریت کنند که از تنش‌ها کاسته شود.
۱. وضعیت کلی ایران و ترکیه در دوران جنگ تحمیلی
در آغاز جنگ ایران و عراق در سپتامبر ۱۹۸۰، ترکیه به عنوان یک کشور عضو ناتو و متحد غربی، سیاست‌های خاص خود را در قبال ایران و عراق دنبال می‌کرد. در عین حال، ایران که پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ به شدت از سوی کشورهای غربی و به ویژه ایالات متحده تحت تحریم و فشار قرار گرفته بود، در تلاش برای تأمین امنیت خود و مقابله با تهدیدات خارجی بود.
در این دوران، ترکیه در حالی که در قالب یک عضو سازمان ناتو قرار داشت، علاقه‌مند بود تا از روابط خود با عراق و ایران بهره‌برداری کند و در عین حال از دامن زدن به تنش‌ها در منطقه خودداری کند. ترکیه همچنین در پی حفظ ثبات داخلی خود بود، زیرا مشکلات قومی، به‌ویژه از جانب کردها، و مسائل اقتصادی داخلی نیز چالش‌های بزرگی برای آن کشور به حساب می‌آمد.
۲. حمایت ترکیه از عراق
با وجود روابط نسبتاً نزدیکی که ایران و ترکیه در گذشته داشتند، در دوران جنگ تحمیلی، ترکیه عمدتاً به نفع عراق موضع‌گیری می‌کرد. این به دلیل چندین عامل استراتژیک بود:
منافع اقتصادی و تجاری: عراق یکی از مشتریان اصلی کالاهای ترکیه بود و ترکیه به ویژه در زمینه‌های تجاری، انرژی و صادرات کالا به عراق نیاز داشت. در مقابل ایران به دلیل تحریم‌ها و قطع روابط با بسیاری از کشورها، به منابع مالی و اقتصادی خارجی محدودتر بود.
نگرانی از انقلاب اسلامی ایران: ترکیه به شدت نگران تأثیر انقلاب اسلامی ایران و افکار ضدغربی آن بر کشورهای خود بود. از آنجا که ایران بعد از انقلاب به ترویج ایدئولوژی اسلامی پرداخته و به‌ویژه به حمایت از جنبش‌های اسلام‌گرای منطقه‌ای تمایل داشت، ترکیه که یک جمهوری سکولار و عضو ناتو بود، از این منظر نگران بود که انقلاب ایران ممکن است بر وضعیت داخلی ترکیه تأثیر منفی بگذارد.
مسائل قومی و کردها: ترکیه به دلیل نگرانی از گسترش فعالیت‌های حزب کارگران کردستان (PKK) در مرزهای جنوبی خود، تمایل داشت که عراق به عنوان یک نیروی مقابله‌کننده با کردها باقی بماند. ایران نیز با وجود حمایت‌هایی که از برخی گروه‌های کرد داشت، در برخی موارد به نوعی درگیر مسائل قومی در داخل عراق و سوریه بود.
۳. موضع ایران در قبال ترکیه
در دوران جنگ تحمیلی، ایران به شدت تحت فشار قرار داشت، و در این شرایط، روابط با کشورهای همسایه به‌ویژه ترکیه از اهمیت زیادی برخوردار بود. با اینکه ترکیه رسماً از عراق حمایت می‌کرد، ایران تلاش می‌کرد از طریق دیپلماسی و روابط با کشورهای منطقه به ویژه ترکیه، فشارهای بین‌المللی را کاهش دهد.
حفظ روابط دیپلماتیک: ایران علی‌رغم اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی با ترکیه، تمایل داشت روابط خود با ترکیه را حفظ کند تا از عواقب تنش‌های منطقه‌ای جلوگیری کند. همچنین ایران به دنبال یافتن راه‌هایی برای تأمین کالاهای ضروری و تجهیزات نظامی از طریق ترکیه بود.
پشتیبانی از گروه‌های مخالف ترکیه: ایران در برخی از مقاطع از گروه‌های مخالف ترکیه در داخل این کشور، به‌ویژه گروه‌های کردی، حمایت می‌کرد. این حمایت‌ها بیشتر به صورت پنهانی و در قالب کمک به گروه‌های مخالف کرد در ترکیه صورت می‌گرفت. این مسئله باعث ایجاد تنش‌های دوره‌ای بین دو کشور می‌شد، اما این روابط به صورت عمومی به دلایل سیاسی تا حدی مسکوت نگه داشته می‌شد.
۴. دوران پس از جنگ تحمیلی و تأثیرات آن بر روابط ایران و ترکیه
با پایان جنگ تحمیلی در سال ۱۹۸۸، روابط ایران و ترکیه تغییرات قابل توجهی پیدا کرد. ایران که در نتیجه جنگ خسارات سنگینی متحمل شده بود، به تدریج به بازسازی روابط خود با کشورهای منطقه از جمله ترکیه پرداخت. ترکیه نیز که در دوران جنگ با عراق همکاری‌های اقتصادی و تجاری زیادی داشت، تلاش می‌کرد تا روابط خود با ایران را تقویت کند، زیرا ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران منطقه‌ای و تأمین‌کننده منابع انرژی برای ترکیه به حساب می‌آمد.
نتیجه‌گیری
در دوران جنگ ایران و عراق، روابط ایران و ترکیه با پیچیدگی‌های زیادی روبه‌رو بود. ترکیه در این دوره عمدتاً به حمایت از عراق تمایل داشت، به دلیل نگرانی‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی خود، در حالی که ایران به دلیل وضعیت ویژه خود در جنگ، تلاش می‌کرد روابط دیپلماتیک خود را با ترکیه حفظ کرده و از حمایت‌های اقتصادی و امنیتی آن بهره‌برداری کند. این روابط در طول جنگ تحت تأثیر مسائل مختلفی همچون نگرانی‌های امنیتی در خصوص کردها و تحریم‌های بین‌المللی ایران قرار داشت، اما بعد از پایان جنگ تحمیلی، تحرکات جدید در روابط دو کشور آغاز شد.